Pełna nazwa zakonu brzmi: Ordo Sancti Pauli Primi Eremitae – Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika (OSPPE) – i pochodzi od imienia św. Pawła Pustelnika z Teb, który żył w południowym Egipcie w latach 228–341, a którego Kościół uroczyście uznał za pierwszego pustelnika podczas kanonizacji w 491 r. w Rzymie, za pontyfikatu papieża Gelazego I.

    Zakon powstał na ziemi węgierskiej. Pierwszą paulińską wspólnotę zgromadził z rozproszonych po lasach i grotach skalnych pustelników Bartłomiej, biskup Pecs. Dla niej w roku 1225 wybudował konwent i kościół pw. św. Jakuba na górze Patacs i nadał pierwszą regułę ustalającą styl życia klasztornego. Jednakże za ojca i założyciela zakonu paulińskiego uważa się bł. Euzebiusza z Ostrzyhomia, który pod wpływem objawienia przedstawiającego wiele małych płomyczków łączących się w jeden wielki płomień, razem z pierwszymi swymi uczniami – Stefanem i Benedyktem – założył na górze Pilis klasztor Świętego Krzyża. Tam zakonnicy zaczęli żyć według wzoru św. Pawła Pierwszego Pustelnika, szczególnie kultywując nabożeństwo do Matki Bożej. W 1250 r. oba klasztory połączyły się pod przewodnictwem bł. Euzebiusza. Nowo utworzona społeczność zakonna od 1263 r. przyjęła nazwę Braci Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika. W roku 1308 kardynał Gentilis, legat papieża Klemensa V, nadał zakonowi w imieniu Stolicy

Apostolskiej Regułę św. Augustyna i oficjalnie zatwierdził Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika. Rok później zostały też zatwierdzone pierwsze konstytucje zakonne.

    Klasztory paulinów zaczęły licznie powstawać na Węgrzech i na Półwyspie Bałkańskim, w Polsce, Austrii i Niemczech, także we Włoszech, Francji, Hiszpanii i Portugalii, skąd zakonnicy wyruszali do Ameryki Południowej jako pierwsi krzewiciele chrześcijaństwa. Z Węgier Zakon Paulinów rozprzestrzenił się na obszar Chorwacji, gdzie powstało około 50 klasztorów, zaś w Remete zbudowano pierwsze sanktuarium maryjne. To w Chorwacji wykorzystano po raz pierwszy pauliński brewiarz i mszał. Zakonnicy prowadzili własne szkoły, a nawet założyli uniwersytet.

    Do Polski paulinów sprowadził z Węgier, z klasztoru Marianosztra, książę Władysław Opolczyk. Do Częstochowy przybyli oni w 1382 r., gdzie otrzymali wzgórze jasnogórskie wraz z niewielkim kościołem pod wezwaniem Matki Bożej. Umieścili w nim wkrótce, od wieków otaczany wielką czcią, Cudowny Wizerunek Matki Najświętszej przywieziony przez fundatora z Bełza. W ciągu dziejów Jasna Góra stała się duchową stolicą katolików w Polsce, symbolem wierności i religijności naszego narodu, a także, jako pierwszy klasztor pauliński w Polsce, matką innych domów zakonnych.

    Szczyt swego rozwoju Zakon Paulinów osiągnął w wieku XVI, kiedy to w krajach Europy, a nawet w Palestynie i Egipcie, w 8 prowincjach było aż 300 klasztorów. Klęska wojska węgierskiego pod Mohaczem

w 1526 r. przyniosła wielkie spustoszenie w całym kraju. Turcy zburzyli wtedy dziesiątki klasztorów, spłonęły archiwa i biblioteki, wielu zakonników poniosło męczeńską śmierć. Reszty zniszczenia dopełniła reformacja. Po klęskach na Węgrzech centrum życia zakonnego paulinów zaczęło powoli przesuwać się w stronę Jasnej

Góry. Fundacja klasztoru jasnogórskiego dała początek nowym tego typu placówkom w Polsce. I tak powstały klasztory: w Głogowie (1388), Wieluniu (1394), Wieruszowie (1401), Beszowej (1421), Brdowie (1436), Pińczowie (1484), Oporowie (1453), Krakowie (1472), Wielgomłynach (1476), Konopnicy (1632), Łęczeszycach (1639), św. Barbara w Częstochowie (1646), Topolnie (1658) Warszawie (1661), Włodawie (1698), Leśniowie (1706), Leśnej Podlaskiej (1727), Starej Wsi (1728) i Niźniowie (1740). Zakonnicy zyskali szybko aprobatę i poparcie zarówno wśród możnych, jak i przede wszystkim pośród szerokiego ogółu wiernych.

    Od XVII w. zakon przeżywał swój rozkwit na polskiej ziemi. Paulini weszli wtedy w bardzo żywy i prężny okres działalności apostolskiej – nauczania ludu przez misje. Oddawali się pracy naukowej, stawali niejednokrotnie na czele narodowych zrywów jako obrońcy wartości religijnych i narodowych.

    U schyłku XVIII w. polska prowincja liczyła ponad 80 klasztorów, rezydencji, parafii i administratur paulińskich. Zakonnicy poszerzali wciąż swą działalność duszpasterską, otaczając opieką chorych i cierpiących. W tym czasie powstawały także nowe kościoły i inne budowle w wypracowanym przez paulinów

prostym, ale pięknym stylu.

    Rozbiory Polski i okres narodowej niewoli stał się dla Zakonu Paulinów czasem ze wszech miar bardzo niekorzystnym. Trwający w pełni rozkwitu duszpasterskiego i intelektualnego zakon dotknęły skutki przeprowadzonej przez zaborców akcji kasaty zakonów. Na mocy dekretów kasacyjnych zlikwidowano większość istniejących klasztorów na terenie dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Z tej dziejowej zawieruchy ocalały tylko dwa klasztory: na Jasnej Górze i w Krakowie, stając się niezależnymi od siebie

domami zakonnymi.

    Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., rozpoczęło się powolne odradzanie

zakonu. W 1920 r. oba istniejące klasztory: jasnogórski i krakowski zostały połączone. Zwołano

pierwszą Kapitułę Generalną, na której wybrano generałem zakonu o. Piotra Markiewicza. W okresie międzywojennym organizacja zakonu obejmowała trzy domy: Jasną Górę, Kraków i Leśną Podlaską.

Po II wojnie światowej paulini powrócili także do innych swoich dawnych klasztorów.

    Aktualnie w Polsce Zakon Paulinów ciągle się rozwija. Poza Jasną Górą, gdzie mieści się Dom Generalny, paulińskie klasztory i domy zakonne znajdują się: na Bachledówce k. Zakopanego, w Błotnicy k. Radomia, Brdowie, Częstochowie (klasztor św. Barbary), w Krakowie na Skałce (klasztor i Wyższe Seminarium Duchowne), w Leśnej Podlaskiej, Leśniowie-Żarkach (dom nowicjacki), Łęczeszycach, Oporowie k. Kutna, Łukęcinie, Mochowie, Toruniu, Warszawie, Wielgomłynach, Wieruszowie, we Włodawie i Wrocławiu. Paulini mają także swoje klasztory w wielu krajach Europy (m.in. na Węgrzech, w Chorwacji,

Słowacji, Łotwie, na Ukrainie, Białorusi, w Niemczech, Francji, Anglii i Włoszech), są obecni w Stanach Zjednoczonych i Australii, a także na misjach w RPA i Kamerunie.

    Przez wieki zmieniał się profil duchowy Zakonu Paulinów i jego posłannictwo. Z zasadniczo pustelniczego charakteru pierwotnej wspólnoty – z biegiem lat wobec zmieniających się okoliczności oraz otwierając się na znaki czasu – zakon stał się wspólnotą kontemplacyjno-czynną. Posiada dużo specyficznych cech, które stanowią o jego charyzmacie. Są to: kontemplacja Boga w samotności, umiłowanie modlitwy liturgicznej i pokuty, kult maryjny, działalność duszpasterska jako służba pielgrzymującemu ludowi Bożemu.